Spis treści:
Szanta, czyli ziele o gorzkim smaku
Szanta (Marrubium L.) to rodzaj bylin, do którego należy około 40 gatunków roślin porastających tereny Azji, północnej Afryki, Europy, Ameryki Środkowej i Południowej, Australii, Nowej Zelandii oraz wysp Makaronezji. W Polsce występuje szanta zwyczajna (Marrubium vulgare) i szanta obca (Marrubium peregrinum), przy czym to właśnie ta pierwsza jest najbardziej popularna i słynie
z leczniczych właściwości. Poza uprawami roślina ta rośnie dziko na pastwiskach, przydrożach oraz łąkach. Co istotne, została umieszczona w grupie roślin wymierających, krytycznie zagrożonych wyginięciem.
Pochodzenie łacińskiej nazwy szanty może mieć dwa wyjaśnienia. Pierwsze mówi, iż wywodzi się ona od hebrajskiego słowa marrob, które oznacza gorzki sok/gorzkie ziele. Nie bez podstaw, bowiem szanta rzeczywiście charakteryzuje się bardzo gorzkim smakiem. Z kolei drugie wytłumaczenie wiąże ją z nazwą antycznego miasta Cesarstwa Rzymskiego - Maria Ubus. Potocznie natomiast, w zależności od regionu, określa się ją po prostu gojnikiem, krzeciną lub krzeszyną.
Nieco zapomniana, niepozorna roślina
Szanta zwyczajna nie jest ani wybitnie duża, ani dekoracyjna. Dorasta do około 50 cm wysokości. Jej łodygi są gałęziste, czterokanciaste (kwadratowe w przekroju) i kutnerowato owłosione. Posiada ciemnozielone, u dołu sercowate, natomiast u góry szeroko jajowate, niemal okrągłe liście. Przypominają nieco liście kocimiętki lub mięty. Od spodu pokryte są one przez białe, wełniste włoski. Liście cechują się bardzo ciekawym zapachem piżma, który ulatnia się w procesie suszenia.
Roślina ta kwitnie od czerwca do września w drugim roku uprawy. Białe kwiaty trudno nazwać szczególnie efektownymi. Są dość malutkie. Ich kielich ma 5 mm długości, a korona 7 mm długości. Zebrane w kuliste nibyokółki, wyrastają z kątów liści. Po przekwitnięciu, na miejscu kwiatów pojawiają się jajowate i owłosione rozłupki pełne nasion. Szanta zwyczajna jest ponadto rośliną miododajną, którą lubią owady. Jej wydajność miodowa jest spora, bowiem wynosi od 200 do nawet 400 kg/ha.
Uprawa szanty
Wygląd szanty sprawia, że trudno nazwać ją ozdobą ogrodu. Na szczęście, ma dość niewielkie wymagania i jest mrozoodporna. Aby dobrze rosła, wystarczą jej dobrze nasłonecznione (ewentualnie półcieniste) stanowisko oraz przepuszczalna, żyzna, umiarkowanie wilgotna gleba o dużej zawartości wapnia. Nie wymaga częstego podlewania. Warto umieścić ją w sąsiedztwie pomidorów lub bakłażanów, ponieważ ma korzystny wpływ na ich wzrost.
Nasiona szanty należy wysiewać w kwietniu bezpośrednio do gruntu, na głębokość 1 cm. Dobrze robić to w rozsadach 40 x 40 cm. Już po około 14 dniach powinny być widoczne kiełki. Jeśli jednak preferujesz wysiewanie nasion na rozsadniku, zrób to końcem lipca. Gdy zobaczysz 2-3 pary liści, wysadź rozsadę do gruntu. Jak przystało na roślinę wieloletnią, w jednym miejscu może rosnąć co najmniej 10 lat.
Szanta jest byliną wieloletnią. Gdy nadchodzi zima, jej pędy obumierają. Nie oznacza to jednak równoczesnego obumarcia rośliny. Szansą na przetrwanie rośliny są pączki, które zimują pod warstwą ściółki, liści lub gleby. Dobrze jest zabezpieczyć roślinę przed nadmierną wilgocią.
Przeczytaj również: Ten naturalny antybiotyk znany jest od czasów starożytnych. Poznaj tajniki uprawy pstrolistki sercowatej
Z suszonych liści szanty można przygotowywać napary. Fot. 123RF.com
Właściwości lecznicze szanty
Właściwości lecznicze szanty były znane już w starożytnym Egipcie. Tysiące lat szanta używana była jako odtrutka przy zatruciach innymi roślinami, tonizująco w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, przeciwgorączkowo, a także wspomagająco przy gojeniu ran. Doceniała ją także medycyna ludowa i choć z czasem o niej zapomniano, coraz częściej można o niej usłyszeć.
Surowcem zielarskim jest ziele szanty (liście i górne części łodygi) zbierane w czerwcu, podczas kwitnienia. Aby zachować jego wszystkie walory, należy suszyć je w temperaturze 35 st. C. Co decyduje o jego dobroczynnych walorach? Kwitnące nadziemne części szanty zawierają między innymi:
- gorycz - marubinę, będącą jednym z kompnentów mieszaniny związków diterpenowych,
- olejki eteryczne (intensywnie wydzielane w czasie kwitnienia),
- fitosterole (beta-sitosterol),
- związki fenolowe i polifenolowe,
- garbniki,
- kwasy organiczne,
- trójterpeny,
- śluzy,
- witaminy, takie jak cholina, karoten, witamina C,
- sole mineralne (zwłaszcza potas),
- saponiny.
Dzięki właściwościom tych składników szanta zwyczajna wspomaga:
- działanie wykrztuśne (gorycz wraz z saponinami i olejkiem eterycznym),
- łagodzenie suchego kaszlu i stanów zapalnych oskrzeli oraz gardła,
- leczenie astmy lub kataru,
- łagodzenie dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego (działanie moczopędne),
- wydzielanie żółci i soków trawiennych (głównie poprzez kwas marubinowy i marubinę), dzięki czemu pomaga w przypadku chorób wątroby, zastojów żółci, niestrawności czy braku apetytu,
- leczenie gruźlicy,
- profilaktykę chorób nowotworowych i zmian miażdżycowych,
- regulację częstotliwości pracy serca,
- leczenie zaburzeń miesiączkowania,
- działanie rozkurczające i niwelujące np. wzdęcia,
- rozszerzanie naczyń krwionośnych, a co za tym idzie poprawę krążenia,
- działanie antyhistaminowe, redukcję poziomu glukozy, a także frakcji trójglicerydów oraz cholesterolu we krwi,
- wzmocnienie organizmu w momencie jego osłabienia,
- działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjnie (m.in wobec S.aureus oraz E. coli)
- działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i hipotensyjne.
W przypadku schorzeń dróg oddechowych warto połączyć ziele szanty z hyzopem, korzeniem lukrecji i prawoślazu oraz z rutą. Z kolei w celu łagodzenia bezsenności, dobrze jest użyć równocześnie szyszek chmielu, korzeń waleriany oraz kwiatostany rumianku. Takie mieszanki wzmacniają korzystne działanie tej rośliny.
Pomimo niezwykle szerokiego spektrum leczniczych właściwości, szanta przyjmowana w nadmiarze może powodować zaburzenia pracy serca, działać przeczyszczająco lub wywoływać wymioty oraz zawroty głowy. Nie powinny stosować jej kobiety w ciąży i karmiące piersią, dzieci do 12. roku życia, osoby cierpiące na chorobę wrzodową żołądka, zapalenie trzustki lub nieżyt żołądka.
Roślina ta znalazła także swoje miejsce w przemyśle kosmetycznym. Przez wzgląd na swoje właściwości, dodawana jest do preparatów przeznaczonych dla skóry wrażliwej bądź podrażnionej.
Szanta w kuchni
Szantę zwyczajną zarówno świeżą, jak i suszoną możesz z powodzeniem wykorzystać jako dodatek do sałatek, pasztetów, kanapek i wielu warzywnych dań. Ma ona niesamowicie intensywny oraz pikantny aromat. Po roztarciu ziele nabiera specyficznego, przypominającego jabłka posmaku. Możesz także zrobić z niej lecznicze ziołowe likiery, nalewki, napary, odwary, maceraty oraz syropy.
Zastanawiasz się, jak przygotować taki napar z wyhodowanej przez siebie szanty? To nic trudnego. Wystarczy, że łyżkę ziela zalejesz szklanką wrzątku, przykryjesz i odczekasz 10-30 minut. Taki napar możesz pić dwa lub trzy razy dziennie.
Przeczytaj również: Pij herbatę z tych jagód codziennie przez 100 dni. Odżyjesz i odmłodniejesz
Szałwia lekarska. Pomaga przy anginie, bólu gardła i zębów na INTERIA.TV.