Spis treści:
- Nagietek lekarski - charakterystyka
- Nagietek lekarski - zastosowanie
- Właściwości lecznicze nagietka lekarskiego
- Nagietek lekarski - uprawa
- Jak wysiewać i pielęgnować nagietki?
- Zbiór kwiatów nagietka lekarskiego
Nagietek lekarski - charakterystyka
Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.) w zależności od regionu Polski, nagietek nazywany jest miesięcznicą, pazurkami lub paznokietkami. Jest to jednoroczna roślina zielna z rodziny astrowatych (Asteraceae Dumort), która najprawdopodobniej przybyła do nas z terenów śródziemnomorskich lub z Iranu. Chętnie uprawiana jest w przydomowych rabatach, gdzie sama się rozsiewa. Naturalnie porasta nieużytki, pobocza dróg lub tereny ruderalne. Lubi ziemię próchniczą, lekką i żyzną.
Wśród tego gatunku spotykane są formy zarówno wysokie, jak i karłowate. Może dorastać do 50, a nawet do 80 cm wysokości. Jego łodyga pokryta jest miękkimi, drobnymi i lepiącymi się w dotyku włoskami. Liście nagietka mają lancetowaty kształt i po przełamaniu wydzielają charakterystyczny zapach. W okresie od czerwca do października pojawiają się na nim ząbkowane na brzegach i zebrane w koszyczki kwiaty. Nagietki mogą mieć wybarwienie intensywnie żółte lub pomarańczowe. Zdarzają się także kwiaty dwubarwne. Wydzielają one przyjemny, balsamiczny aromat. Owocami nagietka lekarskiego są sierpowato wygięte niełupki. Dzięki nic roślina rozprzestrzenia się samoistnie. Co ciekawe, nagietek jest bardzo wrażliwy na zmianę temperatury i wilgotności powietrza, dlatego jego kwiaty otwierają się tuż po wschodzi słońce i zamykają się przed zmrokiem oraz deszczem.
Nagietek lekarski - zastosowanie
Pierwsze wzmianki o zastosowaniu nagietka pochodzą jeszcze z czasów starożytności. Pisali o nim m.in. Pliniusz oraz Dioskurides. Przypisywano mu właściwości magiczne, które pomagały nie tylko zapewniać spokojny sen, ale również odpędzać zwidy i strachy. Traktowany był także jako przyprawa i warzywo. Jego młode liście doskonale sprawdzają się w sałatkach i surówkach, z kolei płatki nagietka zastępują w kuchni szafran oraz kurkumę.
Świeże płatki kwiatów mogą być dodawane sałatek, a suszone do ciast i zup. Z kwiatów brzeżnych można również uzyskać jadalny i żółty barwnik. Chętnie korzysta z tej możliwości przemysł spożywczy, szczególnie do barwienia żółtych serów czy margaryn. Nagietek jest chętnie wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym. Stanowi składnik m.in. maseczek, toników, past, kremów, szamponów. Surowcem zielarskim są koszyczki kwiatowe, liście oraz korzenie nagietka. Zastosowanie w lecznictwie po raz pierwszy udokumentowano w XII w. Nagietek lekarski jest ponadto rośliną miododajną. Przyciąga nie tylko pszczoły, ale także owady z rodziny bzygowatych, lubujące się w mszycach. Dzięki temu ma dobroczynny, ochronny wpływ na sąsiadujące rośliny w ogrodzie.
Właściwości lecznicze nagietka lekarskiego
Skąd wynika tak szerokie zastosowanie? Nagietek lekarski jest rośliną o fenomenalnych właściwościach. Jego kwiaty stanowią bogate źródło m.in. w olejku eterycznego (do 0,02%) śluzów, steroli, saponin, karotenoidów, związków trójterpenowych (jak arnidiol i faradiol), związków żywicowych, goryczy, kwasu jabłkowego, flawonoidów, witaminy A i C oraz soli mineralnych, zwłaszcza magnezu. U kogo sprawdzą się nagietki? Kwiaty cechują się działaniem przeciwzapalnym, grzybobójczym, bakteriobójczym, a także… wirusobójczym. Istnieją prace naukowe, które wskazują na działanie przeciw wirusom grypy oraz ospy, a także możliwość hamowania replikacji wirusa HIV-1.
Wyciąg z koszyczka kwiatów (w formie alkoholowej lub olejowej) zaleca się osobom z podwyższoną wartością cholesterolu we krwi, tj. hipercholesterolemią, a także z zaburzeniem przemiany materii, stanami zapalnymi lub infekcjami wywołanymi przez rzęsistka pochwowego. Świetnie sprawdza się również, gdy jest stosowany zewnętrznie w terapii stanów pourazowych, takich jak rany, siniaki lub stłuczenia. Jeśli użyjesz go w formie okładów, z pewnością twoje rany, oparzenia lub odmrożenia będą goić się szybciej! Nagietek lekarski ma również dobry i łagodzący wpływ na naskórek, zwłaszcza u osób ze skórą suchą, łuszczącą się i pękającą. Użyty w formie kropli, na pewno przyniesie ulgę zmęczonym oczom i łagodzi zapalenie spojówek.
Wyciąg z koszyczka kwiatów (w formie alkoholowej lub olejowej) zaleca się osobom z podwyższoną wartością cholesterolu. Fot. 123RF/PICSEL
Czy można stosować nagietek wewnętrznie? Jak najbardziej, szczególnie przy dolegliwościach żołądka i jelit. Roślina ta wykazuje działanie spazmolityczne, przez co wspomaga rozkurczowe działanie na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.
Preparaty z nagietkiem pomagają w efekcie:
- pobudzać wątrobę do produkcji żółci,
- działają moczopędnie,
- wspierają odporność organizmu.
Używa się ich wspomagająco w skojarzeniu z innymi lekami, np. w nieoperacyjnych postaciach raka żołądka czy stanach przednowotworowych w przewodzie pokarmowym. W domu samodzielnie można przygotować herbatę, płukankę czy nalewkę z nagietka. Należy jednak pamiętać, że nagietek lekarski ma silne właściwości alergizujące i nie każdy będzie mógł go zastosować.
Nagietek lekarski - uprawa
Nagietek w ogrodzie może być uprawiany nie tylko jako roślina lecznicza. Dzięki płomiennemu ubarwieniu, doskonale sprawdzi się również jako dekoracja przydomowych rabat. Wśród tego gatunku możemy wyróżnić odmiany karłowe, takie jak 'Fiesta Gitana' lub 'Honey Babe' oraz wysokie, np. 'Princess' bądź 'Geisha Girl'.
Jakie wymagania ma nagietek? Uprawa tej rośliny jest niezwykle łatwa, bowiem nie wykazuje ona specjalnych preferencji, m.in. dotyczących podłoża. Dobrze będzie rozwijać się zarówno w żyznej, próchniczej oraz lekkiej i przepuszczalnej ziemi, jak i w podłożu ubogim w substancje pokarmowe. Toleruje szeroki zakres pH. Nagietek może być również uprawiany w pojemnikach. Ponieważ jest on rośliną jednoroczną, nie trzeba zaprzątać sobie głowy jego zimowaniem.
Jak wysiewać i pielęgnować nagietki?
Nagietek lubuje się w miejscach ciepłych i słonecznych. Ceni sobie również sąsiedztwo pomidorów. Wysiew nasion wykonuje się wiosną bezpośrednio do gruntu na głębokość 2-3 cm, zachowując 30 cm odstępu pomiędzy rzędami. Kwiaty pojawią się już po 8-12 tygodniach. Aby nagietek dobrze się prezentował, można go zasilać nawozami (choć tego nie wymaga), a także systematycznie podlewać i odchwaszczać. Niestety, nagietki w ogrodzie narażone są na ataki ślimaków oraz mączniaka prawdziwego.
Zbiór kwiatów nagietka lekarskiego
Dobroczynne napary, płukanki, nalewki, a nawet kremy możemy przygotować w domu samodzielnie. Aby kwiaty nagietka miały jak najwięcej właściwości leczniczych, dobrze jest zbierać je co 4-5 dni w szczycie kwitnienia, od czerwca aż do września. Kwiaty powinny charakteryzować się wyrazistą, pomarańczową barwą.
Pierwszy zbiór może nastąpić już po 12 tygodniach od wysiania rośliny do gruntu. Należy pamiętać o tym, że tu po zebraniu kwiatostanów dobrze jest przyciąć nagietki do wysokości kilku centymetrów, co pobudzi jej ponowne kwitnienie. W celu uzyskania suszonych kwiatostanów, nie jest potrzebna żadna profesjonalna suszarnia. Możesz suszyć je w garażu lub na strychu, zapewniając im temperaturę od 30 do 40°C.