Z artykułu dowiesz się:
- Na czym polega allelopatia?
- Rodzaje allelopatii
- Jak rośliny wydzielają allelozwiązki?
- Allelopatia pozytywna
- Tych roślin absolutnie nie sadź obok siebie
Allelopatia – co to jest?
Allelopatia to wzajemne oddziaływanie chemiczne roślin. Polega ona na wydzielaniu związków chemicznych, tzw. allelozwiązków, które wpływają na rozwój drugiej rośliny. Nie jest to wcale tylko kaprys czy niepotrzebny błąd ewolucji. To jeden z bardzo dobrych mechanizmów obronnych, dzięki którym rośliny mogą przetrwać. Dotyczy ona nie tylko roślin znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie, ale także rosnących kolejno po sobie. Co ważne, rośliny dogadują się w ten sposób nie tylko między sobą, ale również z mikroorganizmami.
Zjawisko to, choć jeszcze nienazwane i nie do końca zrozumiane, obserwowane było już w czasach starożytnych. Wspominano m.in. o wpływie orzecha oraz grochu ptasiego na inne gatunki roślin. Oficjalny termin “allelopatia” pojawił się dopiero w XIX w. I choć określenie to wywodzi się od greckich słów allelon – wzajemny oraz pathos – cierpienie, to odnosi się ono zarówno do korzystnego, jak i niekorzystnego działania jednej rośliny na drugą. Warto podkreślić, że czasem jest to działanie jednokierunkowe, a czasem wzajemne.
Rodzaje allelopatii
Co istotne, nie wszystkie związki organiczne wydzielane przez rośliny są fizjologicznie czynne. Niektóre z nich zaczynają być aktywne biologicznie dopiero po przekształceniu podczas rozkładu resztek roślinnych. Mając to na uwadze, wyróżnia się:
- allelopatię prawdziwą, gdy allelozwiązki wydzielane do środowiska oddziałują na inne rośliny,
- allelopatię funkcjonalną, w której allelozwiązki ulegają modyfikacji przez organizmy glebowe i dopiero wtedy są aktywne.
Jak rośliny wydzielają allelozwiązki?
Rośliny wydzielają substancje chemiczne o potencjale allelopatycznym przez liście oraz korzenie, przy czym to liście zwykle zawierają ich najwięcej. Mogą uwalniać je na kilka sposobów, takich jak:
- ewaporacja, czyli uwalnianie związków lotnych (głównie olejków eterycznych),
- wymywanie przez wodę opadową lub rosę,
- uwalnianie z obumarłych tkanek roślin,
- eksudacja, tj. wydzielanie allelozwiązków przez system korzeniowy.
Znanych jest już kilkanaście tysięcy allelozwiązków, do których należą m.in.
- amoniak,
- związki fenolowe,
- glikozydy cyjanogenne,
- flawonoidy,
- chinony i terpeny.
Mogą one działać zarówno jako inhibitory (hamując np. wzrost i rozwój rośliny) oraz stymulatory (pobudzając wzrost i rozwój roślin).
Na wzajemne oddziaływanie roślin ma wpływ wiele czynników
W internecie i poradnikach roi się od porad dotyczących odpowiedniego łączenia roślin w uprawie. Czasem może się okazać, że niektóre są… sprzeczne. Nie musi to być wcale błąd autora. Z czego to wynika? Wyniki wielu badań i publikacje są bardzo niejednoznaczne, gdyż na allelopatię wpływają między innymi warunki atmosferyczne, rodzaj podłoża, rodzaj gatunków roślin (a tym samym rodzaj wydzielanych związków) oraz sposób nawożenia.
Allelopatia pozytywna, czyli najlepsze sąsiedztwo pod słońcem
Korzystne interakcje pomiędzy roślinami określa się jako allelopatię pozytywną. Warto zwrócić na nią szczególną uwagę i wykorzystać w swoim ogrodzie. Dlaczego? Przykładowo:
- róże dobrze będą rosnąć w pobliżu lawendy, a także… szczypiorku (wzmaga intensywność zapachu róż),
- marchew bardzo polubi się wraz z cebulą (odstraszając od siebie nawzajem szkodniki),
- nasturcja w niedalekiej odległości od kalafiora czy brokuła skutecznie pomoże zapobiegać atakowi mączlika.
- niektóre rośliny przyspieszają nawet kiełkowanie nasion znajdujących się w pobliżu (np. koper włoski).
Lawenda pięknie rośnie w towarzystwie szczypiorku. Fot.123RF.com
Taka dodatnia allelopatia pozwala więc nie tylko na poprawę wyglądu ogrodu czy zwiększenie plonów, ale także wprowadza ekologiczną i całkowicie naturalną ochronę roślin.
Tej nie kocham, tej nie lubię…
Kiedy pewne rośliny nie tolerują się wzajemnie, mówi się o allelopatii ujemnej. Czasem jest to tylko niewielkie zahamowanie wzrostu czy plonowania. Jednak wydzielanie substancji allelopatycznych to niebezpieczna cecha, zwłaszcza u gatunków inwazyjnych, które z ich pomocą wypierają gatunki rodzime (w ten sposób postępuje np. barszcz Sosnowskiego). Trzeba jednak pamiętać, że nie zawsze negatywny wpływ pomiędzy roślinami wynika bezpośrednio z działania wydzielanych przez nie niekorzystnych związków. Czasami związki te po prostu ułatwiają inwazję patogenów, które uszkadzają tkanki. Zatem jakich roślin nie powinno się sadzić obok siebie? Poniżej przedstawiamy wybrane przykłady alopatii negatywnej.
- Rośliny kapustne nie będą dobrze rosły w sąsiedztwie pomidorów, truskawek lub fasoli.
- Fasola tyczna źle wpływa na buraka i kolendrę. Z kolei na fasolę źle działają mieczyk pospolity, szczypiorek, cebula, kminek oraz czosnek.
- Gorczyca zdecydowanie nie powinna znajdować się w towarzystwie buraka (wyjątkiem jest zastosowanie jej jako poplon).
- Burak ćwikłowy nie polubi się także ze szpinakiem oraz porem.
- Bylica piołun źle czuje się w parze z szałwią.
- Choć połączenie krzewów owocowych z pewnością kusi, to nie powinno się sadzić obok siebie jeżyn i malin.
- Majeranek i bazylia nie powinny być uprawiane razem z rutą ani ze sobą nawzajem.
- Ziemniaka nie należy sadzić w pobliżu dyniowatych, moreli, słonecznika, wiśni, malin, jabłoni czy maku polnego (ze względu na jego wydzieliny korzeniowe).
- Orzech włoski niekorzystnie działa na jabłonie i ziemniaki. Co więcej, w jego bezpośredniej bliskości każda roślina może rozwijać się gorzej (lub wcale). Powodem są toksyczne związki spływające z jego liści podczas deszczu (a dokładniej juglon).
- Rośliny jaskrowate (np. powojnik, czarnuszka czy ciemiernik) mają zły wpływ na rosnącą w pobliżu kukurydzę oraz na drzewa owocowe.
- Trawy wysiane wokół drzew owocowych (np. gruszy bądź jabłoni) mogą hamować wzrost ich korzeni.
- Pomidory negatywnie wpływają na bób, kalafior, kapustę, ziemniaki, kalarepę, morelę oraz koper włoski.
- Marchew nie lubi się wzajemnie z koprem ogrodowym, selerem, ziemniakami, kalarepą i kalafiorem.
- Truskawki nie powinny mieć wokół siebie ogórka lub kapusty.
- Winorośl źle rośnie w sąsiedztwie leszczyny.
- Ogórek będzie również nie najlepszym towarzystwem dla ziemniaka, rzodkiewki, pomidorów, a także ziół aromatycznych. Ponadto niezbyt dobrym pomysłem będzie posadzenie ogórka przy fasoli czy sałacie głowiastej – rośliny te mogą przyczynić się do wystąpienia zgnilizny ogórka.
- Mak polny to piękny kwiat, którego poza ziemniakami nie lubią też zboża (np. jęczmień, pszenica ozima, żyto). Dlaczego? Pomimo swej urody, skutecznie hamuje ich wzrost.
- Aksamitki źle wpływają na zioła aromatyczne, a lulek czarny na koniczynę.
- Sałata gorzej będzie wschodzić w sąsiedztwie pietruszki oraz selera.
- Brzoskwini lepiej nie sadzić w pobliżu jabłoni.
Jak widać, roślin niedarzących się sympatią jest całkiem sporo. Warto wziąć pod uwagę te zależności podczas planowania swojego ogrodu (nie tylko warzywnego) i zapewnić roślinom doborowe towarzystwo (albo przynajmniej neutralne). Dzięki temu będziesz mógł cieszyć się dobrą kondycją i bujnym wzrostem swoich zielonych podopiecznych.
Przeczytaj: