Z tego artykułu dowiesz się:
- Jak uzyskiwane są olejki eteryczne?
- Jakie właściwości mają olejki eteryczne?
- Jak przygotować pachnący olejek w domu?
- Jak bezpiecznie stosować olejki eteryczne?
- Jakie olejki eteryczne trzymać w apteczce?
- Jakie zastosowania w domu mają olejki eteryczne?
Czym są olejki eteryczne?
Olejki eteryczne to ciekłe, lotne substancje zawarte w tkankach niektórych roślin, nazywanych olejkodajnymi. Do tej grupy należy ponad 1700 gatunków ziół, kwiatów, drzew i krzewów. Skład olejków nie jest jednorodny – tworzą je związki chemiczne takie jak: estry, aldehydy, alkohole, ketony i węglowodory. Mają intensywne zapachy, kolory od przezroczystego do żółtego i zielonego oraz są gorzkie w smaku. Rozpuszczają się przeważnie w alkoholach i olejach. Są powszechnie wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym, perfumowym, aromaterapii, w medycynie naturalnej i dermatologii. Poza tym są składnikiem przypraw i alkoholi.
Jak powstają olejki eteryczne?
Olejki eteryczne pozyskuje się z roślin na kilka sposobów, a dobór metody ekstrakcji zależy od rodzaju surowca zielarskiego (części rośliny):
- Destylacja z parą wodną – substancje zapachowe uwalniane są z części suszonych lub świeżych roślin pod wpływem działania pary wodnej, która wraz z aromatycznymi związkami jest skraplana w specjalnym kondensatorze. Powstałą w ten sposób niejednorodną ciecz rozdziela się, uzyskując dwie substancje: olejki oraz hydrolaty.
- Wytłaczanie – jest nazywane również tłoczeniem na zimno lub prasowaniem. Tę metodę stosuje się głównie w przypadku owoców cytrusowych. Poddaje się jej pestki oraz skórki. Miazga otrzymana po ich sprasowaniu jest odwirowywana i rozdzielana na sok cytrusowy oraz olejki.
- Ekstrakcja rozpuszczalnikami lotnymi – esencje zapachowe uzyskiwane są przy użyciu rozpuszczalników, takich jak dwutlenek węgla, eter dimetylowy lub heksan.
- Absorpcja w tłuszczach na zimno – metoda dawniej praktykowana w przemyśle perfumowym. Polega na macerowaniu i prasowaniu roślin zanurzonych w olejach odzwierzęcych. Zużyty w ten sposób tłuszcz był wykorzystywany do produkcji mydeł.
- Maceracja – surowiec zielarski namaczany jest w tłuszczach o temperaturze ok. 50-70 st. C i mieszany przez 24-48 godzin. W celu uzyskania olejku macerat poddawany jest ekstrakcji alkoholem.
W warunkach domowych, bez specjalistycznego sprzętu nie ma możliwości uzyskania czystego, prawdziwego olejku eterycznego. Susz lub świeże części roślin można poddać maceracji w olejach lub glicerynie, otrzymując w ten sposób substancje infuzowane zapachami roślin. To znacząca różnica, chociaż takie domowej roboty „esencje” również można wykorzystać na wiele ciekawych sposobów.
Olejki eteryczne mają wiele przydatnych zastosowań Fot. 123RF/PICSEL
Olejki eteryczne domowej roboty – jak przygotować?
Zielne części roślin lub susz (liście, kwiaty, pędy) spryskaj niedużą ilością spirytusu, by pozbyć się bakterii i grzybów, mogących skazić macerat. Natnij je zdezynfekowanym nożem lub pognieć, by wydobyć z nich aromatyczne substancje. Przełóż je do wyparzonego, szklanego naczynia i całość przemieszaj. Zalej rośliny pozbawionym zapachu, nierafinowanym olejem roślinnym, np. jojoba, słonecznikowym, migdałowym lub oliwą z oliwek. By zapobiec jęczeniu tłuszczu, dodaj do niego kilka kropel witaminy E — można ją kupić przez internet i w niektórych aptekach. Odstaw słoik w jasne miejsce. Macerat należy codziennie wstrząsać. Będzie gotowy po upływie ok. 4-6 tygodni. Po tym czasie przecedź go przez gazę lub filtr do ekspresu do kawy. Olej możesz zastąpić gliceryną. Skróć wówczas czas macerowania do dwóch tygodni. Gliceryt przechowuj w naczyniu z ciemnego szkła.
W opisany powyżej sposób z łatwością przygotujesz olejek z geranium, czyli pelargonii pachnącej (tzw. anginki). Poznaj jego zastosowania »
Olejki eteryczne — właściwości
Olejki eteryczne charakteryzują się cennymi własnościami. Wykazują działanie:
- antyseptyczne i przeciwbakteryjne – olejki bogate w niektóre alkaloidy, fenole i terpeny hamują rozwój bakterii chorobotwórczych, niektórych wirusów, grzybów pleśniowych, drożdży oraz pasożytów. Do tej grupy należą olejki: cynamonowy, goździkowy, tymiankowy, z cząbru, majerankowy, anyżowy, miętowy, z cebuli, z czosnku oraz drzewa herbacianego.
- przeciwbólowe – do tej grupy należą olejki obfitujące w eugenol, mentol i kamforę, czyli: olejek z cynamonowca kamforowego, miętowy, goździkowy, cynamonowy.
- uspokajające i rozkurczowe – walor terapeutyczny w przypadku stresu lub odczuwanego niepokoju wykazują olejki otrzymywane z melisy, tataraku, goździków i waleriany.
- wykrztuśne – wspomagają leczenie infekcji dróg oddechowych przez pobudzanie wydzielania śluzu i oczyszczanie dróg oddechowych. Do inhalacji warto używać olejków: eukaliptusowego, sosnowego, szałwiowego lub miętowego.
- soko- i żółciopędne – działają korzystnie na pracę układu trawiennego, pobudzając produkcję soków żołądkowych i żółci. Są to przede wszystkim olejek lawendowy, miętowy, koprowy i kminkowy.
- moczopędne – działające doraźnie w przypadku schorzeń układu moczowego – np. olejek jałowcowy.
Jak bezpiecznie stosować olejki eteryczne?
Uwaga: spożywanie olejków eterycznych jest niebezpieczne – nie wolno przyjmować ich doustnie. Istnieje wiele przeciwwskazań do stosowania naturalnych esencji. Nie powinny ich używać osoby z astmą, epilepsją, w ciąży, karmiące oraz dzieci.
Zalecaną formą stosowania jest aromaterapia, wykorzystująca węch oraz wchłanianie przez skórę. Olejki eteryczne można dodawać do:
- dyfuzorów
- inhalatorów
- olejów i balsamów do ciała, wykorzystywanych do masażu i w codziennej pielęgnacji
- do kąpieli – olejki nie rozpuszczają się w wodzie, więc przed dodaniem do wanny, warto zmieszać je z olejem bazowym, by uniknąć podrażnień.
Ze względu na wysoki stopień koncentracji, olejków stosuje się bardzo niewiele, w liczbie paru lub kilkunastu kropel.
Pamiętaj, że olejki eteryczne to drażniące i silnie alergenne substancje. W kontakcie ze skórą mogą powodować podrażnienia, poparzenia oraz reakcje alergiczne. Nigdy nie należy nakładać ich bezpośrednio na skórę! Wcześniej wymagają rozprowadzenia w bazowej substancji – emulsji lub oleju.
Do aromaterapii olejkami eterycznym używa się dyfuzora Fot. 123RF/PICSEL
Olejki eteryczne w domowej apteczce – które z nich warto używać?
-
Na katar i zatkane zatoki – olejek kamforowy, eukaliptusowy
Aby udrożnić zatkany nos, przygotuj inhalację. Do miski z ciepłą, parującą wodą wkrop parę kropli olejku. Pochyl się nad naczyniem z parówką i zakryj głowę ręcznikiem. Wdychaj opary przez 10-15 minut. Olejek możesz stosować też doraźnie: nałóż kilka kropli na wacik i podetknij go pod nos.
-
Na przeziębienie – olejek sosnowy, miętowy
W przypadku bólu gardła i kaszlu ulgę przyniosą inhalacje wykonywane przy użyciu olejku miętowego, sosnowego, eukaliptusowego oraz z szałwii lekarskiej. Ponieważ esencje nie rozpuszczają się w wodzie, nie stosuj olejków eterycznych do płukania gardła – to grozi podrażnieniami. Zamiast nich lepiej użyć naparów z suszu mięty, szałwii lub tymianku.
-
Na skórę – olejek różany, lawendowy
Olejki eteryczne neutralizują wolne rodniki, czyli zwalniają procesy starzenia oraz wspomagają przenikanie substancji odżywczych z kosmetyków w głąb skóry. Olejku różanego lub lawendowego dodawaj w niewielkiej ilości do olejów do masażu lub balsamów i kremów.
-
Na trądzik – olejek z drzewa herbacianego
Na wypadek niespodziewanych wyprysków na twarzy w kosmetyczce warto mieć buteleczkę z esencją z drzewa herbacianego. Olejek ten zwalcza bakterie wywołujące trądzik i przyśpiesza zanikanie pryszczy. Kroplę olejku rozpuść w kremie lub oleju i nałóż punktowo na zmianę.
-
Na sen – olejek lawendowy, olejek mandarynkowy
W przypadku problemów z zasypianiem lub wyciszeniem ukojenie przyniosą olejek lawendowy, z mandarynki, rumianku rzymskiego i melisy. Wieczorem możesz dyfuzować je w sypialni lub zaaplikować na poduszkę — przed użyciem rozprowadź małą ilość olejku w spirytusie i spryskaj nią pościel.
-
Na ból – olejek kamforowy, olejek lawendowy, olejek imbirowy, goździkowy
Olejki eteryczne są składnikiem maści przeciwbólowych i rozgrzewających, np. popularnego niegdyś „tygryska” (to znane z czasów PRL-u mazidło z kamfory). Warto używać ich do masażu obolałych mięśni i stawów; ukoją również ból głowy i bóle menstruacyjne. Przed zastosowaniem rozpuść olejki w balsamie lub oleju bazowym (kokosowym, oliwie oliwek, migdałowym).
Czy olejki eteryczne działają na COVID-19?
Nie. Działanie wirusobójcze olejków eterycznych jest mniej przebadane niż w przypadku zwalczania bakterii i grzybów. Dotychczasowe badania sugerują, że niektóre esencje mogą hamować namnażanie wirusa Sars-Cov-2, jednak ich skuteczność nie została potwierdzona i wystarczająco dobrze udokumentowana. Do odkażania rąk i powierzchni używaj płynów antybakteryjnych z wysokim stężeniem alkoholu (ok. 60-80%).
Olejek kamforowy to domowe lekarstwo na ból ucha Fot. 123RF/PICSEL
Olejek kamforowy jako lekarstwo naszych babć
Kamfora jest pozyskiwana z drzewa cynamonowca kamforowego. Dobrze przenika przez skórę, daje wrażenie chłodzenia, łagodzi ból i działa przeciwbakteryjnie. Ma liczne zastosowania. Olejek kamforowy (po rozprowadzeniu w innej substancji) warto stosować na bóle głowy, pleców lub do inhalacji. Sprawdzi się też jako składnik preparatu do zakrapiania bolącego ucha.
Olejki eteryczne — zastosowanie w domu
Olejki eteryczne działają antyseptycznie i bakteriobójczo. Warto dodawać je do domowych środków czystości i repelentów na szkodniki.
Olejki eteryczne do prania
Przed praniem dodaj do bębna pralki kilka kropel olejku z drzewa herbacianego. Nie tylko nada ubraniom pięknego zapachu, ale też odkazi urządzenie i oczyści je z grzybów, które mogą się w nim namnażać. Przeczytaj, jak czyścić pralkę.
Olejki eteryczne do łazienki
Olejek herbaciany powinien być stałym wyposażeniem każdej łazienki. Z jego użyciem z łatwością pozbędziesz się pleśni z silikonu wokół wanny czy umywalki. Dodaj 10-15 kropel do roztworu wody i płynu do mycia naczyń, a następnie przemyj takim nim najbardziej zabrudzone miejsca.
Olejki eteryczne do toalety
Naturalne esencje sprawdzą się jako odświeżacze powietrza, np. w nieprzyjemnie pachnącej toalecie. Dodaj kilka kropel ulubionego olejku do dyfuzora lub przygotuj odświeżające kostki do toalety.
Zmieszaj 130 g sody oczyszczonej, 30 g kwasku cytrynowego, olejek eteryczny z drzewa herbacianego lub tymianku i łyżkę płynu do mycia naczyń. Gotową masę przełóż do silikonowej formy, ugnieć i odczekaj, aż przeschnie. Przełóż je do szczelnego naczynia.
Olejki eteryczne do odkażania
Zmieszaj wodę i spirytus w proporcji 3:2 i dodaj do takiego roztworu niedużą ilość olejku eterycznego z lawendy, tymianku, cząbru lub cynamonu. Przelej całość do butelki ze spryskiwaczem. Tak przygotowanego środka możesz używać do dezynfekcji najbrudniejszych miejsc w domu: sanitariatów, kluczy, klamek, telefonów komórkowych oraz materacy i dziecięcych zabawek.
Olejki eteryczne do czyszczenia
Zapach olejków cytrusowych nie bez powodu kojarzy się z czystością i świeżością. Esencje uzyskiwane z cytryn i pomarańczy mają działanie odtłuszczające – można ich używać do czyszczenia tłustego osadu na kuchence gazowej czy do mycia naczyń. Połącz szklankę wody ze szklanką octu i dodaj do tej mieszanki 10 kropel olejku. Przelej do butelki i wstrząśnij. Używaj do przemywania powierzchni, na których nagromadził się tłusty nalot.
Olejki eteryczne do odkurzacza
Podczas odkurzania dywanów możesz czuć nieprzyjemny zapach. To wina filtra urządzenia, który nie zatrzymuje wszystkich zasysanych zabrudzeń i z powrotem wyrzuca je w powietrze. Przed odkurzaniem spryskaj filtr mieszanką wody i ulubionego olejku eterycznego, by zniwelować ten efekt.
Olejki z cytrusów nadają się do dezynfekcji i czyszczenia tłustych osadów Fot. 123RF/PICSEL
Olejki eteryczne do butów
Aby usunąć z obuwia nieprzyjemny zapach (który jest powodowany przez namnażające się bakterie) skrop wkładkę butów kilkoma kroplami olejku lawendowego, eukaliptusowego lub z drzewa herbacianego.
Olejek eteryczny na zaschniętą gumę do żucia na dywanie
Nasącz wacik kosmetyczny paroma kroplami olejku pomarańczowego i wetrzyj go w gumę przyklejoną na wykładzinie – ten zabieg pozbawi ją lepkości, dzięki czemu łatwo zdejmiesz ją ręcznikiem papierowym.
Olejki eteryczne na kleszcze i pchły
Olejki z geranium, kocimiętki, miętki i tymianku odstraszają kleszcze. Zmieszaj kilkanaście kropli wybranej esencji ze spirytusem, by stworzyć domowy środek na te pajęczaki. Aplikuj go na ubrania i skórę. Takiego preparatu możesz użyć także do zwalczania pcheł. Nie spryskuj nim zwierzęcia, tylko jego legowisko lub zabawki.
Olejki eteryczne na roztocza
W walce z roztoczami sprawdzą się olejki o działaniu antyseptycznym, rozprowadzone w roztworze wody i spirytusu. Polecane zapachy to mięta, cytryna, lawenda, cydr, cynamon, pieprz. Spryskuj nimi łóżko, poduszki i pościel.
Olejki eteryczne na pluskwy
Na pluskwy drażniąco działają olejki pachnące miętą i lawendą. Jak w powyższym przepisie rozprowadź je w wodzie z alkoholem i dokładnie spryskaj materac.
Olejki eteryczne na muchy, muszki owocówki i komary
Do zwalczania tych owadów warto użyć: olejku geraniowego, cynamonowego, wetyweriowego, eukaliptusowego lub miętowego.
Redakcja Deccoria.pl
Pachnące olejki i zioła. Mają wiele zastosowań na INTERIA.TV.